Czynny podatnik VAT musi mieć na uwadze, że może utracić prawo do odliczenia VAT od zakupów w sytuacji, gdy przykładowo organ podatkowy stwierdzi, iż jego kontrahent nie istnieje albo że bierze udział w oszustwie podatkowym. Dlatego też jednym z podstawowych priorytetów Ministerstwa Finansów jest zabezpieczenie podatników VAT przed nieświadomym uczestnictwem w oszustwie podatkowym.
Sprawdzanie podatnika w nowym wykazie
Aby podatnik mógł dokonać weryfikacji statusu swojego kontrahenta, a przez to zminimalizować ryzyko współpracy z nieuczciwym kontrahentem, ustawodawca wprowadził od 1 września 2019 r. nowy elektroniczny wykaz podmiotów, tzw. białą listę podatników VAT. Zawiera ona wykaz podmiotów:
1) w odniesieniu do których naczelnik urzędu skarbowego nie dokonał rejestracji albo które wykreślił z rejestru jako podatników VAT,
2) zarejestrowanych jako podatnicy VAT, w tym podmiotów, których rejestracja jako podatników VAT została przywrócona.
Jednocześnie w wykazie tym znajdują się informacje dotyczące statusu podatników VAT czynnych i zwolnionych z VAT, w tym również tych, których rejestracja jako podatników VAT została przywrócona.
Wykaz ten jest aktualizowany w dni robocze, raz na dobę. Dostęp do wykazu jest możliwy także za pośrednictwem systemu teleinformatycznego CEIDG.
Podatnik, który sprawdzi swojego kontrahenta, powinien wydrukować komunikat wskazujący na jego status. Ponadto podatnicy nadal mogą skorzystać z dotychczasowej możliwości wnioskowania o zaświadczenie z urzędu skarbowego w tym zakresie na podstawie art. 96 ust. 13 ustawy o VAT.
API wykazu podatników
Ministerstwo Finansów od 1 września 2019 r. udostępniło opis interfejsu programistycznego API nowego wykazu podatników VAT. API zawiera dwie metody odpytywania o dane z wykazu:
* metodę pełną "search" - aby z niej skorzystać, należy wybrać jeden z parametrów: NIP, fragment nazwy, REGON lub numer rachunku bankowego oraz dzień, na jaki mają być wyświetlone informacje o podmiocie,
* metodę uproszczoną "check", która poprzez API skrócone łączy z wykazem po wprowadzeniu parametrów zapytania.
Jak wynika z wyjaśnień zamieszczonych na stronie internetowej Ministerstwa Finansów (www.gov.pl) w listopadzie 2019 r. planowana jest publikacja pliku tekstowego do pobierania przez użytkowników, który ma zawierać pełną listę par NIP-rachunek, co pozwali na masową weryfikację transakcji w systemach finansowo-księgowych. Warto dodać, że jeżeli płatność w kwocie przekraczającej 15.000 zł (czyli w kwocie zobowiązującej podatnika do dokonania zapłaty za pośrednictwem rachunku płatniczego) będzie dokonana na rachunek, który nie został ujęty w wykazie, to podatnik będzie odpowiadał solidarnie za zaległości podatkowe kontrahenta, ale tylko do wysokości kwoty podatku, związanego z daną dostawą towarów lub świadczeniem usług.
Przy czym przepisy odnośnie odpowiedzialności solidarnej mają zacząć obowiązywać dopiero od 1 stycznia 2020 r. Oznacza to, iż odpowiedzialność solidarna nabywcy do wysokości kwoty podatku dotyczyć będzie płatności w kwocie przekraczającej 15.000 zł zrealizowanych na rachunek, który nie został ujęty w wykazie, ale dopiero dokonanych od 1 stycznia 2020 r.
Nadmienić należy, iż przepisy o odpowiedzialności solidarnej nie będą miały zastosowania do transakcji, w odniesieniu do których podatnik dokona zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności (tzw. split payment), o którym mowa w art. 108a ustawy o VAT.
Program Ostrzegania Przedsiębiorców
Ponadto na stronie internetowej Krajowej Administracji Skarbowej (https://www.gov.pl/web/kas/kas-wdraza-program-ostrzegania-przedsiebiorcow-pop), w zakładce wiadomości, zamieszczono informację, iż KAS zamierza stworzyć system wczesnego ostrzegania uczciwych przedsiębiorców w ramach tzw. Programu Ostrzegania Przedsiębiorców.
KAS będzie dzieliła się z podatnikami zgromadzonymi informacjami i wynikami analiz. Ma to pomóc podmiotom gospodarczym lepiej identyfikować ryzykowne transakcje oraz unikać nieświadomego udziału w oszustwie z wykorzystaniem konstrukcji podatku VAT. Rozwiązanie takie jest rekomendowane przez Komisję Europejską i stosowane już w innych krajach Unii Europejskiej. Zatem podatnicy VAT będą otrzymywać tzw. pisemne ostrzeżenia o wystąpieniu ryzyka w łańcuchu dostaw wraz z rekomendacją zastosowania mechanizmu podzielonej płatności przy zapłacie na rzecz konkretnego kontrahenta.
Ostrzeżenie takie będzie wysyłane do indywidualnych podmiotów po przeprowadzeniu wnikliwej analizy danych, którymi dysponuje KAS. Działanie to nie będzie ingerencją w kontakty handlowe ani w dobór kontrahentów. Jego celem będzie jedynie poinformowanie przedsiębiorcy o istniejącym zagrożeniu nieświadomego udziału (jako bufor) w oszustwie karuzelowym. Po otrzymaniu sygnału podatnik będzie mógł podjąć odpowiednie działania, aby zweryfikować rzetelność swoich kontrahentów i zabezpieczyć się przed skutkami uczestnictwa w nielegalnym procederze.
Zachowanie należytej staranności
Należy także przypomnieć, że w dniu 25 kwietnia 2018 r. Ministerstwo Finansów na swojej stronie internetowej opublikowało dokument pt.: "Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych". Jest to zbiór wskazówek dla organów podatkowych, w którym przedstawiono najistotniejsze okoliczności, jakie powinny być brane pod uwagę przy ocenie zachowania podatników, którzy sami nie dokonali oszustwa w zakresie podatku VAT oraz nie wiedzieli, że transakcja, w wyniku której nabyli towar, służy oszustwu w zakresie VAT.
Ministerstwo Finansów podkreśliło w nim, że w przypadku, gdy podatnik nie zachowa ostrożności przy zawieraniu transakcji i zignoruje okoliczności mogące świadczyć o tym, że transakcja ma na celu naruszenie prawa lub oszustwo, organ podatkowy może zakwestionować prawo podatnika do odliczenia VAT od takiej transakcji. MF zwróciło uwagę na fakt, że transakcje zawierane z nowym kontrahentem są obarczone większym ryzykiem, w związku z tym wyróżniło przesłanki oceny należytej staranności w przypadku rozpoczęcia takiej współpracy i przesłanki dotyczące oceny już w trakcie trwania współpracy.
Katalog czynności wymienionych w tym dokumencie, które pozwolą na zminimalizowanie ryzyka współpracy z nieuczciwym kontrahentem, jest katalogiem otwartym.
Elektroniczny wykaz zawiera następujące dane:
- nazwę firmy lub imię i nazwisko,
- NIP (o ile został przyznany), REGON (o ile został nadany), PESEL (o ile podmiot posiada, tylko w zakresie podatników wyrejestrowanych lub którym naczelnik urzędu skarbowego odmówił rejestracji), numer w KRS (o ile został nadany),
- adres siedziby - w przypadku podmiotu niebędącego osobą fizyczną,
- adres stałego miejsca prowadzenia działalności albo adres miejsca zamieszkania, w przypadku nieposiadania stałego miejsca prowadzenia działalności - w odniesieniu do osoby fizycznej,
- imiona i nazwiska osób wchodzących w skład organu uprawnionego do reprezentowania podmiotu, prokurentów i wspólników oraz ich NIP lub PESEL (w zakresie podatników wyrejestrowanych lub którym naczelnik odmówił rejestracji),
- datę rejestracji, odmowy rejestracji lub wykreślenia z rejestru oraz przywrócenia zarejestrowania jako podatnika VAT,
- podstawę prawną odmowy rejestracji, wykreślenia z rejestru oraz przywrócenia zarejestrowania jako podatnika VAT,
- numery rachunków rozliczeniowych lub imiennych rachunków w SKOK, której podmiot jest członkiem, otwartych w związku z prowadzoną przez członka działalnością gospodarczą - wskazanych w zgłoszeniu identyfikacyjnym lub zgłoszeniu aktualizacyjnym i potwierdzonych przy wykorzystaniu STIR.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o VAT (Dz. U. z 2018 r. poz. 2174 ze zm.)