Od 1 listopada 2019 r. zgodnie z ustawą z dnia 9 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1751) obowiązkowym mechanizmem podzielonej płatności zostaną objęte faktury, których wartość brutto będzie przekraczać 15.000 zł (lub jej równowartość) dokumentujące transakcje, których przedmiotem będą towary i usługi wymienione w nowym załączniku nr 15 do ustawy o VAT (tzn. towary i usługi wymienione obecnie w załącznikach nr 11, 13 i 14 do ustawy o VAT, do których obecnie stosuje się mechanizm odwrotnego obciążenia (krajowego) oraz odpowiedzialność podatkową). W takich przypadkach sprzedawca (usługodawca) zobowiązany będzie do oznaczenia faktury wyrazami: "mechanizm podzielonej płatności".
1. Mechanizm odwrotnego obciążenia dla transakcji udokumentowanych po 31 października 2019 r.
Ustawodawca wprowadzając nowe regulacje w zakresie obowiązkowego zastosowania mechanizmu podzielonej płatności wprowadził przepisy przejściowe dotyczące czynności, które będą miały miejsce przed wejściem w życie znowelizowanych przepisów, a których skutki wystąpią już po wejściu w życie zmian do ustawy. Na zasadach dotychczasowych, tj. przy zastosowaniu odwrotnego obciążenia będą rozliczane dostawy towarów lub świadczenia usług, wymienionych obecnie w załączniku nr 11 (m.in. dostawy laptopów, notebooków, tabletów, konsoli do gier wideo, odpadów i złomu z metali nieszlachetnych, czy odpadów szklanych), oraz wymienionych w załączniku nr 14 (m.in. roboty ogólnobudowlane):
* dokonane przed 1 listopada 2019 r., dla których obowiązek podatkowy powstanie lub zostanie wystawiona faktura po dniu 31 października 2019 r.:
Przykład
Załóżmy, że firma "Alfa" - czynny podatnik VAT będący podwykonawcą usługi budowlanej świadczonej na rzecz firmy "Beta" (również będącej czynnym podatnikiem VAT) wykonała w dniu 21 października 2019 r. usługę budowlaną wymienioną w załączniku nr 14 do ustawy o VAT pod. poz. 48, a w nowym załączniku nr 15 pod poz. 144 (tj. roboty związane z wykonywaniem pozostałych specjalistycznych robót budowlanych, gdzie indziej niesklasyfikowanych). Fakturę dokumentującą ww. usługę wystawiono w dniu 8 listopada 2019 r. (zgodnie z art. 106i ust. 3 pkt 1 ustawy o VAT w terminie 30 dni od dnia jej wykonania). Zatem obowiązek podatkowy w tej sytuacji powstanie 8 listopada br. W tym przypadku podatnik zastosuje mechanizm odwrotnego obciążenia (VAT należny z tytułu transakcji rozliczy nabywca, po spełnieniu warunków określonych w obowiązującym do końca października 2019 r. art. 17 ust. 1 pkt 8 ustawy o VAT). Firma "Alfa" wystawiając fakturę dokumentującą ww. usługę powinna umieścić w niej adnotację "odwrotne obciążenie", a nie "mechanizm podzielonej płatności".
* dokonane po dniu 31 października 2019 r., dla których faktura zostanie wystawiona przed dniem 1 listopada 2019 r.:
Przykład
Załóżmy, że w dniu 5 listopada 2019 r. czynny podatnik VAT sprzedał innemu podatnikowi VAT złom. Faktura potwierdzająca ww. transakcję została wystawiona w dniu 28 października 2019 r. Podatnik zgodnie z art. 106i ust. 7 pkt 1 ustawy o VAT miał prawo wystawić fakturę najwcześniej 30. dnia przed dokonaniem dostawy złomu. Transakcja powinna zostać rozliczona na zasadach dotychczasowych, tj. przy zastosowaniu odwrotnego obciążenia.
2. Odpowiedzialność solidarna nabywcy
Obecnie - na podstawie art. 105a ust. 1 ustawy o VAT - podatnik na rzecz którego dokonano dostawy towarów, o których mowa w załączniku nr 13 do ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na rzecz tego podatnika, jeżeli:
1) wartość towarów, o których mowa w załączniku nr 13 do ustawy, nabywanych od jednego podmiotu dokonującego ich dostawy, bez kwoty podatku przekroczyła w danym miesiącu kwotę 50.000 zł, oraz
2) w momencie dokonania dostawy towarów, o których mowa w załączniku nr 13 do ustawy, podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę tych towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.
Z dniem 1 listopada 2019 r. w myśl zmienionego art. 105a ust. 1 ustawy o VAT podatnik, na rzecz którego będzie dokonana dostawa towarów, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy (obecnie odpowiedzialność dotyczy towarów wymienionych w załączniku nr 13) będzie odpowiadał solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe, w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na jego rzecz, jeżeli w momencie dokonania tej dostawy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego. Należy podkreślić, że zrezygnowano z obowiązującego obecnie progu wartości towarów w wysokości 50.000 zł.
Uwaga
Od 1 listopada 2019 r. odpowiedzialnością solidarną objęte zostaną również towary, które obecnie rozliczane są w mechanizmie odwrotnego obciążenia oraz pozostałe towary, dla których wprowadzono obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności (m.in. węgiel czy części samochodowe). Solidarnej odpowiedzialności nie będzie się stosować w zakresie transakcji, których przedmiotem będą usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy.
Odpowiedzialność solidarna nie będzie również stosowana:
* do nabycia towarów, o których mowa w poz. 92 obowiązującego od 1 listopada 2019 r. załącznika nr 15 (czyli nabycia benzyny silnikowej, olejów napędowych, gazów przeznaczonych do napędu silnikowych spalinowych), jeżeli nabycie to będzie dokonywane na stacjach paliw lub stacjach gazu płynnego, do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających te towary, do napędu tych pojazdów, a także jeżeli dostawy tych towarów dokonuje podatnik dostarczający gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych,
* jeżeli powstanie zaległości nie będzie wiązało się z uczestnictwem podmiotu dokonującego dostawy towarów, w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej,
* do nabycia towarów, udokumentowanego fakturą, w której kwota należności ogółem stanowić będzie kwotę, o której mowa w art. 19 pkt 2 ww. ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1292), tj. 15.000 zł,
* do nabycia towarów, za które podatnik dokona zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności.
Zatem odpowiedzialność podatkowa nabywcy od 1 listopada 2019 r. będzie mogła być stosowana do transakcji, których przedmiotem będą towary wymienione w dodanym załączniku nr 15 do ustawy o VAT, a które to transakcje nie będą podlegały obowiązkowi rozliczenia przy zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności (transakcje poniżej 15.000 zł). Warto dodać, że wprowadzane zasady odpowiedzialności różnią się od dotychczasowych przepisów. Zrezygnowano przede wszystkim z możliwości wnoszenia kaucji gwarancyjnej.
Dodatkowo w art. 12 ustawy nowelizującej wprowadzono przepis przejściowy odnoszący się do nabywców odpowiadających solidarnie z dostawcą towarów, na rzecz których przed dniem 1 listopada 2019 r. dokonano dostawy towarów, o których mowa w obowiązującym obecnie załączniku nr 13 do ustawy o VAT (tzw. towarów wrażliwych). Ustawodawca wskazał, że w takim przypadku stosowane będą dotychczasowe zasady w zakresie odpowiedzialności podatkowej nabywcy.
Przykład
Spółka "Alfa" w dniu 20 października 2019 r. dokonała dostawy innemu podatnikowi VAT (spółce "Beta") aparatów fotograficznych cyfrowych wymienionych w załączniku nr 13 do ustawy o VAT pod poz. 19, a w nowym załączniku nr 15 pod poz. 66. Powyższa transakcja została udokumentowana fakturą w tym samym dniu na wartość netto: 10.000 zł, podatek VAT: 2.300 zł. Spółka "Alfa" nie wpłaciła na rachunek urzędu skarbowego podatku należnego, dlatego też powstała zaległość podatkowa.
Załóżmy, że podatnik miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę tych towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego. W takiej sytuacji podatnik nie będzie odpowiadał solidarnie za niezapłacony przez dostawcę VAT ponieważ nie został spełniony jeden z warunków wynikających z art. 105a ust. 1 ustawy o VAT. Wartość towarów, o których mowa w załączniku nr 13 do ustawy, nabywanych od jednego podmiotu dokonującego ich dostawy, bez kwoty podatku nie przekroczyła w danym miesiącu kwoty 50.000 zł (wyniosła 10.000 zł). Jeżeli podatnik dokonałby dostawy po 1 listopada 2019 r. odpowiadałby solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe.